اطلاعات بیشتر در مورد اتوکلاو

اتوکلاو یک نوع دستگاهی می­ باشد که برای استریل وسایل و مواد آزمایشگاهی استفاده می­ شود. استریل وسایل آزمایشگاهی فرآیندی می ­باشد که در آن میکرو­ ارگانیسم­ها و عوامل منتقل­ کننده­ ی آن‌ها از جمله قارچ، باکتری، هاگ یا اسپور و ویروس از سطح اجسام پاکسازی خواهند. اتوکلاو این کار را از طریق روش­های فیزیکی، شیمیایی یا با استفاده از بخار اشباع شده انجام خواهد داد.

تعریف دستگاه اتوکلاو

اتوکلاو یا همان دستگاه استریل کننده بخار که از تجهیزات آزمایشگاهی بحساب می ­آید، یکی از مهمترین و پرکاربردترین دستگاه های می­ باشد که در مراکز درمانی از جمله دندانپزشکی، آزمایشگاه ها، بیمارستان­ ها، کلینیک ها و صنایع گوناگون از جمله صنعت مربوط به بتن و مصالح ساختمانی مورد استفاده قرار می­ گیرد. این دستگاه در آزمایشگاه های تحقیقاتی، صنعت، میکروبیولوژی و استریل ابزار و تجهیزات مورد استفاده در خالکوبی، دامپزشکی، پرسینگ و غیره که بهداشت تجهیزات بسیار اهمیت دارد، به صورت گسترده کاربرد دارد. اتوکلاو­ها به وسیله حرارت بخار آب که تحت فشار می­ باشد، تجهیزات را استریل یا سترون خواهد کرد. سترون کردن به معنی، حذف نمودن همه میکروب ها به وسیله حرارت بخار آب تحت فشار یا سایر روش های استریلیزاسیون است.

اتوکلاو ها خود محفظه ای بسته می­ باشند و در انواع مدل های رو میزی و ایستاده و با طول های متفاوتی ارائه شده ­اند، همچنین از دوام و کیفیت بسیار خوبی برخوردارند و اغلب در دمای بالاتر از 100 درجه سانتی گراد که آب به بخار تبدیل خواهد شد مورد استفاده قرار می­ گیرند. از آنجایی که اتوکلاو­ها برای کار نیاز به دمای بالا دارند، برای استریل وسایل پلاستیکی حساس، گزینه مناسبی نمی ­باشند.

اتوکلاو در کجا استفاده می­ شود؟

به طور کلی تمام مواد غیرعفونی و عفونی که با عوامل بیولوژیک آلوده شده باشند و شامل بقایای نمونه‌های محیط کشت تلقیح شده، سلول‌های انسانی، حیوانی و گیاهی، پاتوژن‌های رشد کرده، مواد آلوده شده به مدفوع انسان و یا حیوان، محصولات خونی انسان و حیوان و … را می­ توان اتوکلاو کرد. البته موادی مثل مواد شیمیایی سمی، داروهای سرطان‌زا، رادیو ایزوتوپ‌ها، مواد شیمیایی که قابل تبخیر باشند و یا هر ماده خطرناک دیگری که می­ تواند در اثر حرارت تبخیر گردد و انتشار پیدا کند را نمی­ توان اتوکلاو نمود. به طور کلی مواد قابل اشتعال، سمی یا مواد رادیو اکتیو ، واکنش پذیر و خورنده را نباید اتوکلاو کرد.

اجزاء تشکیل دهنده دستگاه اتوکلاو :

 (Chamber) محفظه درونی : محفظه ای، که اشیا برای استریل در درون آن قرار خواهند گرفت. درواقع حجم چمبر ، ظرفیت دستگاه اتوکلاو را نشان می­ دهد.

 (Jacket) محفظه بیرونی : به محفظه ای که بر روی محفظه درونی قرار گرفته  و وظیفه حفظ و تامین دمای چمبر را دارد گفته می شود.

درب اتوكلاو : جهت بارگذاری و یا تخلیه ملزومات استریل شده و همچنین به منظور دسترسی به محفظه چمبر این درب تعریف شده است، که معمولا با استفاده از جک پنوماتیک حرکت خواهد کرد.

منبع مولد بخار : در این منبع ، آب توسط حرارت ناشی از المنت ها، تبدیل به بخار می­ شود و مورد استفاده قرار خواهد گرفت.

المنت ها : قسمت گرمایشی این دستگاه می­ باشند که با گرمای خود بخار آب مورد نیاز اتوکلاو را تامین خواهد کرد.

پمپ وكیوم: این پمپ ها برای تخلیه هوا محفظه چمبر در هنگام شروع کار و خشک کردن ملزومات استریل شونده در پایان سیکل استفاده می ­شوند.

شیرها و اتصالات: جهت کنترل و انتقال جریان بخار و آب قابل استفاده می­ باشند.

فشار شكن: قسمتی از دستگاه به شمار می­ آید که فشار بخار مرکزی را قبل از ورود به سیستم می­ کاهد.

منبع کندانسور: این منبع جهت تخلیه بخار خروجی به فاضلاب استفاده می­ شود.

قطعات اندازه گیری دما و فشار در اتوکلاو

• سنسور های فشار و دما برای کنترل و همچنین نمایش فرآیند استریل وسایل
• عقربه های فشار برای نشان دادن مقدار فشار مربوط به جکت ، چمبر ، هوای فشرده و منبع بخار

طریقه ی انجام روند استریل

عموماً به چهار طریق روند استریل کردن انجام می ­شود.

• گرمای خشک: در این روش دما به ۱۴۰ الی ۱۸۰ درجه سانتی­گراد خواهد رسید مانند فور.
• بخار مرطوب: عمل استریل سازی با بخار اشباع گشته انجام می­ پذیرد مانند اتوکلاو.
• اتیلن اکساید: این روش با گازهای استریل در دمای ۶۰ الی ۷۰ درجه سانتی­گراد استریل سازی صورت می­ گیرد.
• پرتو دهی با اشعه گاما: در این روش از خاصیت استرلیزاسیون اشعه X استفاده خواهد شد.

نحوه­ ی عملکرد دستگاه اتوکلاو :

زمانی که تجهیزات را داخل محفظه درونی (Chamber) قرار می دهیم و بعد از بستن درب اتوكلاو ، مقداری هوا داخل آن باقی خواهد ماند، که حتما توسط پمپ های وکیوم تخلیه می­ شوند. و علت آن هم این است كه هوای گرم در مقایسه با بخار به مدت بیشتری برای استریل كردن نیاز خواهد داشت . مثلا بخار در دمای ۱۳۴ درجه سانتی­گراد به ۳ دقیقه وقت برای استریل كردن مواد نیاز خواهد داشت در صورتیكه هوای گرم ۱۶۰ درجه سانتی­گراد در همان شرایط ، در مدت دو ساعت استریل را به صورت کامل انجام می­ دهد.

پس از آن بخار آب ایجاد شده توسط منبع مولد بخار، وارد محفظه بیرونی(Jacket) خواهد شد و پس از آنکه فشار و دمای آن به مقدار مشخصی برسد، وارد محفظه درونی (Chamber) خواهد شد و تمام تجهیزات موجود در آن را در مدت زمان مشخصی استریل خواهد کرد. سپس از طریق لوله خروج (Exhaust pipe) از قسمت پایین دستگاه بیرون می­ رود. در واقع به منظور خشک نمودن تجهیزات، هوا و بخار آب داخل محفظه درونی (Chamber) نیز از طریق پمپ وکیوم تخلیه خواهد شد و در مرحله پایانی با ورود دوباره­ی هوا به محفظه درونی (Chamber) فشار آن با فشار بیرون برابر خواهد شد.

در طول انجام فرآیند دستگاه توسط قفل محکم از خروج بخار محفظه درونی (Chamber) جلوگیری خواهد کرد و همچنین یک شیر کنترل کننده فشار نیز فشار درون محفظه را مرتب کنترل خواهد کرد.

معمولا زمان موردنیاز برای فرآیند استریلیزاسیون و از بین بردن بیشتر میکروارگانیسم‌ها حداقل ۳ دقیقه و حداکثر۲۰-۱۵ دقیقه می­ باشد. البته می­ توان گفت زمان دقیق استریل کردن اشیا وابسته به اندازه تجهیزات و میزان آلودگی آنها و همچنین جریان بخار ایجاد شده در اتوکلاو خواهد داشت.

البته برخی از اتوکلاو­ها از گازهای دیگر به جای بخار برای انجام واکنش‌های شیمیایی خود استفاده می­ کنند.

دسته­ بندی اتوکلاو­ها

برای طبقه بندی انواع مختلف اتوکلاوها، جنبه های مختلفی موجود است که می توان آنها به عنوان مبنایی برای تقسیم­ بندی استفاده کرد و برخی از این جنبه ها ممکن است با یکدیگر موارد دسته ­بندی همپوشانی دارند. در بیشتر موارد، استریل کننده های بخار را می توان از طریق موارد زیر تقسیم­ بندی کرد :

• عملکرد
• اندازه (ظرفیت)
• کلاس

تقسیم ­بندی اتوکلاوها بر اساس عملکرد

• اتوکلاو های افقی
• اتوکلاو های عمودی
• اتوکلاو های پیش خلاء (prevac)
• اتوکلاو های جابجایی گرانشی

تقسیم ­بندی اتوکلاو بر اساس کلاس

به صورت معمول برای دسته بندی انواع مختلف ماشین های اتوکلاو، طبقه بندی بر اساس کلاس انجام می­ پذیرد. کلاس یک دستگاه استریل کننده بخار در واقع نشان دهنده­ ی توانایی دستگاه مذکور در استریل نمودن انواع وسایل می­ باشد، به عبارت دیگر، نشان خواهد داد که چه نوع وسایلی را می توان با آن استریل نمود.

• اتوکلاوهای کلاس N
• اتوکلاوهای کلاس S
• اتوکلاوهای کلاس B

تقسیم ­بندی اتوکلاو بر اساس اندازه (ظرفیت)

این نوع دسته بندی بسیار ساده می­ باشد، درواقع اندازه اتوکلاو یک فاکتور کلیدی می ­باشد که باید مورد توجه قرار گیرد، انتخاب صحیح دستگاه به میزان زباله ای که هر روز، باید استریل کرده و همچنین به میزان فضای موجود بستگی خواهد داشت.